Izvod: Cilј ovog istraživanja bio je da se utvrditi nivo i obrazac fenotipske varijabilnosti za morfološka svojstva žira kitnjaka, a razmatrana je i mogućnost povezanosti obrasca fenotipske varijabilnosti sa genetskom diferencijacijom provenijencija. Za potrebe istraživanja u oktobru 2019. godine sakuplјen je žir u 13 prirodnih populacija. Analizirano je pet morfoloških svojstava žira. Najmanje varijabilnim pokazalo se svojstvo indeks oblika (CV = 11,82%), dok je najvarijabilnije svojstvo bila masa žira (CV = 43,08%). Analizom varijanse utvrđeno je da su se populacije međusobno statistički značajno razlikovale po svim istraživanim morfološkim svojstvima žira (p<0,01; α = 0,05). Obrazac diferencijacije između populacija utvrđen je korelacijskom analizom prosečnih vrednosti morfoloških svojstava sa klimatsko-geografskim parametrima njihovih izvornih sastojina. Indeks oblika i zapremina žira su se pokazali kao korisna dijagnostička svojstva. Dobijeni rezultati su pokazali ekoklinalni obrazac fenotipske diferencijacije populacija s obzirom na nadmorsku visinu staništa i sa njom koreliranim klimatskim parametrima. S obzirom na to da su istraživanja obuhvatila fenotipsku varijabilnost žira iz prirodnih populacija, dobijeni rezultati najverovatnije ukazuju na genetsku diferencijacije populacija u odnosu na nadmorsku visinu. Ovo se može upotrebiti kao preporuka vertikalnog semenskog zoniranja kitnjaka i na osnovu toga upotrebe reproduktivog materijala. Za potvrdu dobijenih rezultata ovog istraživanja i preciznijeg utvrđivanja genetske strukture prirodnih populacija, neophodno je nastaviti istraživanja fenotipskih svojstava u testovima potomstva i analizama korišćenjem odgovarajućih DNK markera.
       Ključne reči: žir, diferencijacija populacija, genetska struktura